3- صدا و سیما و مدیریت کشور

به نظر من سیاست کلى صدا و سیما باید تقویت مدیریت‏هاى اجرایى کشور باشد. من توصیه نمى‏کنم که صدا و سیما ضعف‏ها و نارسایى‏ها و کمبودها و خداى نکرده خیانتها را پوشیده بدارد؛ نه، ضعف‏ها را هم بگوید؛ دردهایى که جلوى چشم مردم است، عیبى ندارد صدا و سیما به آنها بپردازد؛ منتها طرح این دردها و ضعف‏ها و نارسایى‏ها باید به‏گونه‏یى باشد که اولاً مردم را مأیوس نکند، ثانیاً مدیریت را تضعیف نکند.

توفیقات دولت را بگویید. نشان دادن توفیقات و پیشرفتهاى کشور حتماً نباید از زبان مسؤولان و دست‏اندکاران باشد. فرضاً رئیس‏جمهور مى‏رود و طرحى را افتتاح مى‏کند. این افتتاح، گنگ است و معلوم نیست چیست. وقتى آسفالت خیابانى خراب مى‏شود و مى‏خواهید آن را در خبر منعکس کنید، مثلاً مى‏روید با تاکسى‏دار مصاحبه مى‏کنید و او مى‏گوید چرخ ماشینم در این چاله افتاد؛ یکى دیگر مى‏گوید زمستان در این‏جا آب جمع شده بود و ترشح کرد به لباس مردم. خلاصه با ده نفر مصاحبه مى‏کنید تا مشخص شود این چاله چقدر چیز بدى است. پس در مورد پیشرفتها و توفیقات هم همین میکروفون را بگیرید جلوى کسانى که از این پیشرفتها بهره‏مند و برخوردار مى‏شوند. صِرف این‏که مدیر مربوطه بیاید بگوید در راه‏اندازى فلان طرح براى پانصد نفر، هزار نفر یا پنج‏هزار نفر شغل ایجاد شد، کافى نیست؛ باید موضوع را تبیین کرد.

هدف ما باید تقویت مدیریت اجرایى کشور باشد. گفتم و تکرار هم مى‏کنم: ضعف‏ها و نقص‏ها هم باید گفته شود تا مردم تصور نکنند این‏جا بوقى است که بنا دارد فقط از حکومت تعریف کند؛ منتها گفتنِ علاج‏جویانه و دلسوزانه، نه ستیزه‏جویانه. طرح غلط مشکلات، مضر است. طرح سؤالهایى که پاسخ ندارد، مضر است. البته گاهى شگردهاى قشنگى زده مى‏شود. همین چند روز قبل دیدم که پس از جلسه‏ى رؤساى سه قوه، راجع به مفاسد اقتصادى با آنها مصاحبه کردند. کار قشنگِ جالبِ تمیزِ همه‏جانبه و هوشمندانه و زِبل‏وارى از آب درآورده بودند؛ خوب بود و اتفاقاً تأثیر هم کرد. آدم از این‏طور کارها لذت مى‏برد. خیلى خوب، الان دارند همان کار شماها را دنبال مى‏کنند؛ اینها هم به نحوى منعکس شود. البته شما مى‏توانید با همین نحوه‏ى طرح، به شکل هوشمندانه مدیران را هم هدایت کنید. مدیران گاهى نقص کار خودشان را نمى‏دانند. طرح نواقص کار از زبان منصفانه و بیطرفانه‏ى شما مى‏تواند به آنها کمک کند.

4- صدا و سیما و علم‏

اشاره کردم که علم مقوله‏ى بسیار مهمى است. امروز انسان وقتى به راه‏هاى مختلف براى پیشرفت کشور نگاه مى‏کند، مى‏بیند همه منتهى مى‏شود به علم. لعنت خدا بر کسانى‏که در طول ده‏ها سال کشور را از پیشرفت علمى باز داشتند. وقتى پیشرفت علمى وجود داشته باشد، پیشرفت فناورى را هم با خودش مى‏آورد، و پیشرفت فناورى هم کشور را رونق مى‏دهد و در جامعه نشاط به‏وجود مى‏آورد. اگر علم نباشد، هیچ‏چیز نیست؛ و اگر فناورى هم باشد، فناورىِ عاریه‏یى و دروغى و وام‏گرفته‏ى از دیگران است؛ مثل صنعت‏هاى مونتاژى که وجود دارد. علم را باید رویانید. به‏نظر من رسانه مى‏تواند در نهضت تولید علم و فکر و نظریه و اندیشه در زمینه‏هاى مختلف - چه در زمینه‏ى فنى و چه در زمینه‏ى انسانى و غیره - نقش ایفا کند. شما مى‏توانید خط تولید علم و فکر و نظریه را برنامه‏ریزى‏شده دنبال کنید؛ به بحثهاى منطقى و مفید دامن بزنید؛ کرسى‏هاى نوآورى را تلویزیونى کنید و چهره‏هاى علمىِ نوآورِ خوب را مطرح نمایید.

خدا رحمت کند آقاى احمد بیرشک را - نمى‏دانم شماها با ایشان آشنا بودید یا نه - پیرمرد جالبى بود. ما پیرىِ ایشان را دیدیم و درک کردیم؛ اگرچه از نوجوانى با اسم و کتابهاى ایشان در مدرسه آشنا بودیم. پیرمرد در نود و چند سالگى، پُر تحرک و پُرتلاش بود. من از او خیلى خوشم مى‏آمد. ایشان با من هم ملاقات کرده بود. از جمله چیزهایى که من از این پیرمرد دیدم و خیلى لذت بردم، این بود که چند سال قبل تلویزیون به مناسبتى با او مصاحبه کرد و گزارشگر به او گفت توصیه‏یى به جوانها بکنید. این پیرمرد مثل یک جوان، جوانها را توصیه کرد به درس خواندن و علم آموختن. من خیلى خوشحال شدم. گفتم از طرف من به‏خاطر همین دو کلمه توصیه، از آقاى احمد بیرشک تشکر کنید. ببینید یک پیرمردِ معتقد به علم و پیشرفت علمى و تحرک جوانها، یک جمله حرفش مى‏تواند یک عالم تأثیر بگذارد. به‏نظر من شما در مقوله‏ى علم، مطلقاً بى‏طرف نیستید؛ جزو مسؤولیتهاى مهم شماست که باید مسأله‏ى علم را دنبال کنید.

برنامه‏ریزى و ایجاد چشم‏انداز

این مأموریت و این اهداف کلان تا چه مدتى بناست تحقق پیدا کند؟ اعتقادم این است که باید برنامه‏ریزى کرد و چشم‏انداز درست کرد و آماده شد براى حرکتى که اهدافش اینهاست. این اهداف ممکن است در طول ده سال تحقق پیدا کند؛ هیچ مانعى ندارد. براى این کار، ده سال، زمان زیادى نیست؛ مثل چشم به‏هم‏زدنى مى‏گذرد. گاهى انسان در مدت ده سال، هشت سال یا پنج سال، تلاش و فعالیتِ لازم و برنامه‏ریزى شده را انجام نداده؛ بعد وقتى به اواخر دوره مى‏رسد، مى‏بیند دستش خالى است. اگر برنامه‏ریزى شود، انسان پیشرفت را به چشم خودش مشاهده مى‏کند؛ مثل رویش یک درخت.

من در این‏جا چند سرفصل مهم را عرض مى‏کنم تا مشخص شود نسبت رسانه با این موضوعات چیست. خوب است نسبت رسانه با این موضوعات مورد تأمل قرار گیرد. من اینها را مطرح مى‏کنم؛ شما رویش فکر و مطالعه و کار کنید:

1- صدا و سیما و اخلاق‏عمومى‏

هویت حقیقى جامعه، هویت اخلاقى آنهاست؛ یعنى در واقع سازه‏ى اصلى براى یک اجتماع، شاکله‏ى اخلاقى آن جامعه است و همه چیز بر محور آن شکل مى‏گیرد. ما باید به اخلاق خیلى اهمیت بدهیم. صدا و سیما در زمینه‏ى پرورش و گسترش و تفهیم و تبیین فضیلت‏هاى اخلاقى باید برنامه‏ریزى کند؛ یکى از اهداف صدا و سیما در همه‏ى برنامه‏ها باید این باشد.

اخلاق‏هاى رفتارى افراد جامعه؛ مثل انضباط اجتماعى، وجدان کارى، نظم و برنامه‏ریزى، ادب اجتماعى، توجه به خانواده، رعایت حق دیگران - این‏که دیگران حقى دارند و باید حق آنها رعایت شود، یکى از خلقیات و فضایل بسیار مهم است - کرامت انسان، احساس مسؤولیت، اعتماد به نفس ملى، شجاعت شخصى و شجاعت ملى، قناعت - یکى از مهمترین فضایل اخلاقى براى یک کشور قناعت است، و اگر امروز ما در برخى زمینه‏ها دچار مصیبت هستیم، به‏خاطر این است که این اخلاق حسنه‏ى مهم اسلامى را فراموش کرده‏ایم - امانت، درستکارى، حق‏طلبى، زیبایى‏طلبى - یکى از خلقیات خوب، زیبایى‏طلبى است؛ یعنى به دنبال زیبایى بودن، زندگى را زیبا کردن؛ هم ظاهر زندگى را و هم باطن زندگى را؛ محیط خانواده، محیط بیرون، محیط خیابان، محیط پارک و محیط شهر - نفى مصرف‏زدگى، عفت، احترام و ادب به والدین و به معلم.

اینها خلقیات و فضایل اخلاقى ماست. صدا و سیما خودش را متکفل گسترش این خلقیات بداند. شما در هر برنامه‏یى که مى‏سازید، در هر سریال تلویزیونى، در هر محاوره، در هر میزگرد، در هر گفتگوى تلفنى و در هر گزارش، متوجه باشید که این فضایل تقویت شود؛ این چیزها نقض و زیر پا انداخته نشود.

2- صدا و سیما و دین‏

راجع به دین مردم، صدا و سیما چه نقش و چه موضع و چه مسؤولیتى دارد؟ طبیعتاً از وظایف صدا و سیما، ارتقاء معرفت دینى و ایمان دینى است. معرفت و ایمان با هم تفاوت دارد. هم ایمان مردم باید تقویت شود، هم معرفت و شناخت آنها. باید توجه داشت ایمانى که مردم پیدا مى‏کنند، سست، عوامانه، سطحى و قشرى نباشد؛ بشدت از این پرهیز شود. اکتفا نشود به تغلیظ احساسات مردم و تشریفات افراطى. تأکید بر این چیزها به‏طور افراطى، اصلاً مفید نیست و به‏هیچ‏وجه تبلیغ دین محسوب نمى‏شود. این را پایه‏ى کار قرار دهید و حالا برگردید به برنامه‏هاى دینىِ صدا و سیما؛ ببینید چه کار باید بکنید و چه کار باید نکنید.

برنامه‏ى دینى باید نسبت به دین شبهه‏زُدا باشد، نه شبهه‏زا. من گاهى بعضى از بیانات دینى را از تلویزیون یا از رادیو گوش مى‏کنم و مى‏بینم شبهه ایجاد مى‏کند! حدیث سستى، حرف نامعقولى، مطلبى که در جمع مثلاً بیست نفرى یا پنجاه نفره‏ىِ یک عده مؤمنِ مخلص، گفتنش خوب است و ایمان آنها را زیاد مى‏کند، در سطح میلیونىِ مردم به زبان آوردن، جز این‏که ایمان عده‏یى را سست و در ذهنشان تردید ایجاد کند، هیچ فایده‏ى دیگرى ندارد. از این چیزها باید پرهیز کرد. بیان دینى و تبیین دینى باید شبهه‏زدا، روشن، قوى، هنرمندانه و متنوع باشد؛ شبهه‏زا و کلیشه‏یى نباشد. بیان دینى باید در همه‏ى سطوح، صحیح باشد. درست است که ما تبیین دینى را در سطح نخبگان، در سطح متوسط، در سطح پایین و در سطح کودکان داریم، اما همان چیزى که در سطح کودکان است، مطلقاً باید صحیح باشد. شما در کلاس اول به بچه یاد مى‏دهید دو بعلاوه‏ى دو، مى‏شود چهار؛ وقتى هم که بچه به منتهاالیه قله‏ى ریاضیات و دانش ریاضى مى‏رسد، باز هم دو بعلاوه‏ى دو، مى‏شود چهار؛ تغییر پیدا نمى‏کند. بنابراین آنچه در زمینه‏ى دین به کودک یا به انسانِ عامى تفهیم مى‏کنیم، مطلقاً نباید غلط باشد تا بعد در ارتقاء معرفت دینى ببیند آن حرف، نادرست بوده است؛ نه، باید درست گفت؛ منتها ساده. بنابراین، حرف دینى در همه‏ى سطوح باید صحیح باشد.

براى مراسم دینى، اعیاد و عزادارى‏ها برنامه‏ریزىِ هوشمندانه بشود. بعضى از برنامه‏هایى که اجرا مى‏شود، کاملاً ناهوشمندانه است. راجع به حضرت جواد چه صحبتى در تلویزیون یا رادیو مى‏کنید؟ راجع به امام جواد، امام هادى، امام عسکرى، امام رضا و دیگر ائمه مطالب خیلى خوبى نوشته شده است. بنده که عمرم را در این زمینه‏ها گذرانده‏ام، وقتى به این مطالب نگاه مى‏کنم، استفاده مى‏کنم و لذت مى‏برم؛ چرا از اینها استفاده نمى‏شود؟ نوشته‏هاى خوب، تحقیقات خوب و مطالب شیوا و ایمان‏آور در این زمینه‏ها فراوان است. گاهى انسان برنامه‏یى را مى‏بیند که شخصى با شدّ و مدّ و در قالب یک قطعه‏ى ادبى، فرضاً راجع به امام موسى‏بن‏جعفر حرف مى‏زند که هیچ معنا ندارد. این‏گونه برنامه‏ها نه ایمان کسى را زیاد مى‏کند، نه لذتى دارد و نه در آن، هنر نویسندگى - به معناى حقیقى کلمه - به‏کار رفته. چرا ما این برنامه‏ها را پخش مى‏کنیم؟ یک نفر با صداى نرم و ملایم و معصومانه - شماها متخصص این کارها هستید؛ هر صدایى براى هر برنامه‏یى مناسب نیست - به‏جاى صداى آن‏طورى، چند فضیلت ِ با سند درست و منطقى از امام موسى‏بن‏جعفر نقل کند و زندگى آن حضرت را شرح دهد؛ انسان گوش مى‏کند، لذت مى‏برد؛ معرفت و محبتش زیاد و دلش از شنیدن مناقب این بزرگواران روشن مى‏شود. اگر برنامه‏هاى دینى خوب ادا شود، فایده دارد؛ اما اگر بد ادا شود، خنثى نیست؛ نتیجه‏ى بد دارد؛ مثل داستان آن مؤذن بد صدا.

مولوى مى‏گوید: دختر یک مرد مسیحى بشدت عاشق اسلام و دلباخته‏ى معارف اسلامى شد و اسلام آورد. این مرد مسیحى خیلى ناراحت بود. در آن شهر، یک عده مسیحى بودند و یک عده مسلمان. آن شهر، هم مسجد داشت و هم کلیسا. یک روز این مسیحى پیش مؤذن آمد و بعد از این‏که خیلى به او احترام گذاشت، پول و هدیه هم به او داد و گفت از شما خیلى متشکرم. مؤذن تعجب کرد که او از چه تشکر مى‏کند. مرد مسیحى گفت تو من را نجات دادى؛ چون دختر من عاشق و علاقه‏مند به اسلام شده بود؛ اما یک روز وقتى صداى اذان تو را شنید، از اسلام زده شد و گفت اسلامِ این مؤذن را نمى‏خواهم!

ما اگر بد اذان بگوییم، عشاق اسلام را از اسلام مى‏رمانیم. ما باید خوب و خوش‏صدا اذان بگوییم. اذان ما همین معارفى است که مى‏گوییم؛ همین صدا و سیماى ماست.

بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در دیدار رئیس و مدیران سازمان صدا و سیما‏‏